Выступ амбасадара ЗША ў АБСЕ Майкла Карпентэра
на пасяджэнні Пастаяннага савета АБСЕ ў Вене
15 верасня 2022 года
17 верасня 2020 года Злучаныя Штаты і 16 іншых дзяржаў-удзельніц АБСЕ звярнуліся да Маскоўскага механізму для разгляду меркаваных парушэнняў правоў чалавека да, падчас і пасля сфальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі 9 жніўня 2020 года. Даклад па Маскоўскім механізме выразна паказаў, што прэзідэнцкія выбары 2020 года ў Беларусі не былі «ні свабоднымі, ні сумленнымі», і што беларускія ўлады здзяйснялі паслядоўныя і сістэматычныя парушэнні правоў чалавека і асноўных свабод беларускага народа. Моц даклада палягае ў шырокіх і вартых даверу паказаннях ахвяр і відавочцаў, а таксама ў задакументаваных НДА сведчаннях пра выпадкі жорсткіх злоўжыванняў. У раздзеле даклада, прысвечаным катаванням, падрабязна распавядаецца пра жорсткае абыходжанне з затрыманымі пратэстоўцамі, незалежнымі журналістамі, актывістамі грамадзянскай супольнасці, выпадковымі мінакамі і простымі беларусамі.
На жаль, недапушчальныя парушэнні правоў чалавека працягваюцца. Рэжым Лукашэнкі працягвае ўжываць жорсткую тактыку падаўлення іншадумства. Маюцца вартыя даверу паведамленні аб тым, што збіццё і іншыя формы катаванняў, жорсткае, бесчалавечнае або зневажальнае абыходжанне і пакаранні з’яўляюцца звычайнай з’явай, і што іх выкарыстоўваюць, каб атрымаць паказанні пад прымусам і «пакаяльныя» відэазапісы. Не вядзецца следства па невытлумачальных смярцях у турмах, як у выпадку з раптоўнай смерцю палітычнага актывіста Вітольда Ашурка, які памёр у папраўчай калоніі пры загадкавых абставінах у траўні 2021 года. Улады спачатку паведамілі сям’і, што Ашурак памёр ад сардэчнага прыступу, а затым, калі іх спыталі аб траўмах галавы, яны заявілі, што ён упаў. У тым жа месяцы ўлады заявілі, што 18-гадовы ўдзельнік акцый пратэсту ў Мінску нібыта скончыў жыццё самагубствам пасля допыту, заява была зробленая без прывядзення доказаў і без следства.
Рэжым Лукашэнкі таксама працягвае сваю распаўсюджаную практыку масавых арыштаў і ўтрымання пад вартай палітычных зняволеных з мэтай падаўлення свабоды мірных сходаў і выказвання меркаванняў. На сённяшні дзень у Беларусі налічваецца больш за 1300 палітычных зняволеных, і гэта лічба працягвае расці. За тыдзень пасля канстытуцыйнага рэферэндуму 27 лютага, арыштавалі і заключылі пад варту больш за 900 чалавек. На тым жа тыдні яшчэ 200 чалавек затрымалі за выступы супраць вайны Расіі супраць Украіны. Палітычныя зняволеныя ўтрымліваюцца ў халодных брудных перапоўненых камерах. Іх пазбаўляюць ежы, вады, сну і сродкаў асабістай гігіены. Яны падвяргаюцца жорсткаму збіццю, ім адмаўляюць у медыцынскай дапамозе.
Сярод зняволеных — члены Прэзідыума Каардынацыйнага савета Марыя Калеснікава і Максім Знак, журналісты Радыё Свабода Ігар Лосік і Андрэй Кузнечык, а таксама даўнія апазіцыйныя актывісты і палітыкі Мікалай Статкевіч і Павел Севярынец. У доўгі спіс палітвязняў, які пастаянна павялічваецца, уваходзяць і былыя кандыдаты ў прэзідэнты Сяргей Ціханоўскі і Віктар Бабарыка, сын Віктара Эдуард Бабарыка, а таксама вядомы праваабаронца і старшыня «Вясны» Алесь Бяляцкі. Спіс можна працягваць: журналісты і кіраўнікі СМІ Ксенія Луцкіна, Марына Золатава і Ірына Леўшына, студэнт Арцём Баярскі, прафсаюзны актывіст Аляксандр Ярашук, уладальнік бізнесу і актывіст Павел Белавус, былы супрацоўнік службы бяспекі і актывіст Мікалай Казлоў і іншыя адважныя беларусы, зняволеныя ў турму за ажыццяўленне сваіх правоў чалавека, такія як Сцяпан Латыпаў і Анатоль Латушка. Я зачытваю гэты доўгі спіс імёнаў, таму што гэта ахвяры гэтага рэжыму, гэтага жорсткага рэжыму, і я хачу, каб іх імёны былі запісаныя. Я хачу, каб пра іх пакуты пачулі ў гэтым Савеце.
Гэтыя людзі паходзяць з розных слаёў грамадства, але ў іх ёсць дзве важныя агульныя рысы. Усе яны пакутуюць ад адных і тых жа рэпрэсій з боку дыктатарскага рэжыму, які баіцца свайго ўласнага народу, і ўсе яны патрыёты Беларусі, якія вераць у дэмакратычную, квітнеючую і цалкам суверэнную будучыню для Беларусі. Беларусі, якую яны ўсе хутка дапамогуць пабудаваць.
Мы заклікаем Беларусь выканаць рэкамендацыі Маскоўскага механізму. Я зараз іх зачытаю:
- Неадкладна спыніць любы гвалт, у прыватнасці катаванні і жорсткае абыходжанне ў дачыненні да мірных дэманстрантаў і апанентаў.
- Неадкладна і безумоўна вызваліць усіх зняволеных, якія ўтрымліваюцца па палітычных матывах, уключаючы ўсіх затрыманых, якія былі арыштаваныя ў сувязі з пратэстамі супраць прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года.
- Устрымацца ад рэпрэсій і пазасудовых пакаранняў, такіх як звальненне пратэстоўцаў і страйкоўцаў або крымінальны пераслед службовых асоб.
- Адмяніць вынікі прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года з-за парушэнняў на ўсіх этапах працэсу.
- Арганізаваць новыя сапраўдныя прэзідэнцкія выбары на аснове міжнародных стандартаў.
- Запрасіць назіральнікаў БДІПЧ АБСЕ, а таксама іншых міжнародных і ўнутраных назіральнікаў.
- Прывесці выбарчае заканадаўства ў адпаведнасць з міжнароднымі стандартамі, рэкамендаванымі БДІПЧ АБСЕ і ААН.
- Забяспечыць выкананне стандартаў справядлівага судовага разбірацельства як у крымінальных, так і ў адміністрацыйных працэдурах, такіх як прэзумпцыя невінаватасці і хуткі доступ да юрыдычнай дапамогі.
- Забяспечыць свабоду мірных сходаў у адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі, такімі як Жэнеўскі каментар 37 Камітэта ААН па правах чалавека ад 2020 года і кіруючыя прынцыпы Венецыянскай камісіі/АБСЕ ад 2019 года.
- Забяспечыць бяспеку журналістаў і ўстрымацца ад пераследу, звязанага з выкананнем імі сваіх абавязкаў, устрымацца ад адбірання і пашкоджання абсталявання і знятага матэрыялу.
- Забяспечыць спрыяльныя ўмовы для працы журналістаў і сродкаў масавай інфармацыі.
- Устрымацца ад умяшання ў доступ да інтэрнэту, у тым ліку мабільнага, і спыніць цэнзуру і блакаванне вэб-старонак, а таксама любыя абмежаванні ў дачыненні да блогераў. І нарэшце:
- Забяспечыць дэтальнае, незалежнае, празрыстае і бесстаронняе расследаванне ўсіх выпадкаў катавання, жорсткага абыходжання, а таксама іншых сур’ёзных парушэнняў правоў чалавека.
Мы даўно не пераглядалі гэты спіс, і я хачу пераканацца, што ўсё гэта зафіксавана ў пратаколе, гэтыя пункты абавязковыя для Беларусі.
Гэтыя рэкамендацыі даюць беларускім уладам дарожную карту выхаду з крызісу, які, насуперак некаторым меркаванням, не спыніўся, а толькі быў загнаны ў падполле. Беларускія ўлады павінны даць народу Беларусі свабоду выбіраць сваіх уласных лідараў з дапамогай сапраўды свабодных і справядлівых выбараў пад незалежным назіраннем.
