Разважанні
Джордж Крол
Лейтэнант Біл Робертсан (злева) і лейтэнант Аляксандр Сільвашка, Германія, 1945.
Нацыянальнае ўпраўленне архіваў і справаводства ЗША
Робертсан і Сільвашка сустракаюцца праз 30 год у Маскве ў 1975 годзе.
Цэнтр Дэвіса, Гарвардскі універсітэт
Некаторыя чытачы могуць пазнаць фотаздымак амерыканскага і савецкага салдат, якія абдымаюцца пасля сустрэчы на рацэ Эльба ў Германіі ў красавіку 1945 года. Яны сталі сімвалам гістарычнага аб’яднання амерыканскай і савецкай армій, кульмінацыяй якога стала капітуляцыя Германіі праз некалькі тыдняў.
У 2005 годзе ў якасці амбасадара ЗША ў Беларусі, былой савецкай рэспубліцы, я шукаў ідэі для святкавання 60-годдзя заканчэння Другой сусветнай вайны, вайны, якая пакінула свой трагічны след практычна ў кожнай сям’і ў Беларусі. Я таксама хацеў палепшыць імідж Амерыкі сярод беларусаў ва ўмовах недружалюбнага дзяржаўнага медыяасяроддзя. Гартаючы мясцовую газету, я знайшоў на апошніх старонках невялічкі артыкул пра знакамітую фатаграфію і звярнуў увагу на тое, што савецкі салдат Аляксандр Сільвашка жыў у аддаленай вёсцы ў Беларусі. Я адразу ж вырашыў з ім сустрэцца.
З дапамогай беларускай асацыяцыі ветэранаў, якая не надта афішавалася, мой энергічны беларускі памочнік змог звязацца са спадаром Сільвашкам і дамовіцца аб сустрэчы. Затым мой кіроўца павёз нас – амерыканскага ваеннага аташэ, майго памочніка і мяне – па вузкіх грунтавых дарогах, каб дабрацца да сціплай вёсачкі Морач і сціплай кватэры Сільвашкі.
Спадар Сільвашка цёпла прывітаў нас. Ён жыў адзін. Яго жонка памерла некалькі гадоў таму, і ён даўно сышоў на пенсію пасля працы дырэктарам сельскай школы, дзе ён таксама выкладаў гісторыю. За гарбатай Сільвашка падзяліўся з намі яркімі ўспамінамі пра сваю сустрэчу з амерыканскім салдатам на фота, лейтэнантам Білам Робертсанам.
Па словах Сільвашкі, калі войскі ЗША рухаліся па тэрыторыі Германіі з Захаду, камандзір Робертсана даручыў свайму падраздзяленню знайсці савецкія войскі, якія ў той час прасоўваліся з Усходу. Спадзяючыся стаць першым амерыканцам, які сустрэнецца з савецкай арміяй, Робертсан парушыў загад і выехаў за межы свайго перыметра, каб дабрацца да маста праз Эльбу ў горадзе Тaргау. Сільвашка, лейтэнант Савецкай арміі, таксама дабраўся да маста на ўсходнім беразе Эльбы. На другім баку ракі ён убачыў групу салдат у незнаёмай форме, якія размахвалі белым аркушaм паперы, на якім былі намаляваныя чырвоныя поласы і сіняя пляма.
Ніколі раней не бачыўшы амерыканскі сцяг або амерыканскіх салдат, ён падумаў, што гэта могуць быць немцы, якія спрабуюць завабіць яго атрад праз паўразбураны мост у засаду. Сільвашка загадаў сваім людзям даць пару залпаў, прымусіўшы разбегчыся.
Праз некалькі хвілін адзін з членаў групы, Робертсан, вярнуўся на мост бяззбройным і, падаючы сігналы рукамі, прапанаваў Сільвашку падысці і сустрэцца з ім на сярэдзіне маста. Сільвашка так і зрабіў, пералазячы цераз абламаныя бэлькі, пакуль не дабраўся да Робертсана. Хоць яны не маглі разумець мову адзін аднаго, але з дапамогай жэстаў у рэшце рэшт яны ўсё высветлілі. Саюзнікі, нарэшце, аб’ядналіся!
Потым Робертсан запрасіў Сільвашку паехаць з ім у амерыканскі штаб. Калі Сільвашка разам з двума вышэйстаячымі афіцэрамі прыбыў, амерыканцы пачаставалі іх ежай і напоямі, а таксама зладзілі абмен знакамі адрознення і наручнымі гадзіннікамі. Менавіта тады фатограф і зрабіў свой знакаміты здымак.
Наступнай раніцай савецкія афіцэры вярнуліся да сваіх пазіцый, дзе два старэйшых афіцэра былі аператыўна арыштаваныя, адпраўленыя дадому і пазбаўленыя членства ў партыі. (Несумненна, ім пашанцавала, што іх пакаранне абмежавалася толькі гэтым).
Сільвашка сказаў, што ён быў занадта маладым і неразумным, каб быць пакараным; акрамя таго, яго падраздзяленне прасоўвалася далей, каб сутыкнуцца з немцамі ў яшчэ больш крывапралітных баях у Чэхаславакіі. Робертсана таксама арыштавалі за непадпарадкаванне, але хутка адпусцілі па асабістым прыказе генерала Дуайта Эйзенхаўэра.
Пасля вайны Сільвашка вярнуўся ў родную Украіну, каб даведацца, што яго сям’я і вёска знішчаныя. Армейскія таварышы з Беларусі параілі пасяліцца ў невялікай вёсцы Морач, дзе ён і пражыў усё сваё жыццё. Робертсан пачаў вывучаць медыцыну і стаў вядомым нейрахірургам у Лос-Анджэлесе.
Сільвашка і Робертсан не сустракаліся да 1975 года, пакуль палітыка разрадкі міжнароднай напружанасці паміж ЗША і Савецкім Саюзам не прывяла іх абодвух у Маскву на святкаванне 30-годдзя сустрэчы на Эльбе. Сільвашка паказаў фотаальбом пра сваё пасляваеннае жыццё, Робертсан і іншыя амерыканцы, якія былі ў Тaргаў, разам са сваімі жонкамі наведалі Сільвашку ў Морачы.
Неўзабаве пасля нашага візіту, аддзел інфармацыі, адукацыі і культуры амбасады накіраваў сваіх супрацоўнікаў у Морач, каб зняць інтэрв’ю з Аляксандрам Сільвашкам. Яно стане цэнтральнай часткай фільма амбасады “Гісторыя поціску рук”. Мы змаглі прадставіць фільм беларускай публіцы да ўшанавання Дня Перамогі (рускамоўную версію ўсё яшчэ можна паглядзець у Інтэрнэце). Рэакцыя грамадскасці была ў пераважнай большасці станоўчай. Нават беларускі ўрад, з якім мы былі не ў лепшых адносінах, выказаў маўклівае адабрэнне.
Прагляд фільма выклікаў слёзы на вачах у многіх гледачоў. Ён па-ранейшаму выклікае слёзы ў мяне. Падчас далейшай працы ў амбасадах я даваў копіі фільма сваім беларускім, мясцовым і нават расійскім калегам, некаторыя з якіх распавядалі мне, як яны і іх супрацоўнікі плакалі, калі яго глядзелі.
Праз некалькі месяцаў пасля стварэння фільма мы запрасілі Сільвашку ў сталіцу Беларусі, каб пераказаць сваю асабістую гісторыю групе курсантаў ваеннай акадэміі Вэст-Поінт і беларусам, якія іх прымалі. Ён іх ашаламіў. Больш за тое, падчас ўскладання кветак да манумента Перамогі ў Мінску, вайскоўцы Міністэрства абароны Беларусі ўрачыста прывіталі Сильвашку, які жыў да таго часу, у значнай ступені, у невядомасці.
Пазней у Міністэрстве абароны распавялі нашаму ваеннаму аташэ, наколькі іх уразілі павага і ўвага нашай амбасады да гэтага простага ветэрана.
Біл Робертсан памёр у 1999 годзе, але Аляксандр Сільвашка ніколі не забываў свайго сябра. І я ніколі не забуду спадара Сільвашку. Ён перажыў жорсткую вайну і суровае пасляваеннае жыццё. Шмат разоў ён казаў, што, калі б толькі таварыскія зносіны амерыканскіх і савецкіх салдат у тыя мімалётныя дні 1945 года доўжыліся, наколькі іншым і лепшым мог бы быць свет.
Аляксандр Сільвашка памёр некалькі гадоў таму. Няхай ён пакоіцца з мірам разам са сваім сябрам Білам Робертсанам. У час, калі мы адзначаем 75-ю гадавіну заканчэння Другой сусветнай вайны, памяць аб гістарычнай сустрэчы Сільвашкі і Робертсана на мосце ў Таргаў павінна нас натхняць. Мы таксама павінны чэрпаць натхненне ў намаганнях амбасады ЗША ў Мінску па наладжванні сувязей з грамадскасцю, накіраваных на пераадоленне дыпламатычных рознагалоссяў праз агульную памяць.
Джордж Крол выйшаў у адстаўку ў 2018 годзе і жыве ў г. Мідлтаун, штат Род-Айленд, пасля 36 гадоў працы ў Дзярждэпартаменце, на працягу якіх ён працаваў у Польшчы, Індыі, Расіі і Украіне, а таксама быў амбасадарам у Беларусі, Узбекістане і Казахстане. У ЗША ён займаў пасады, у прыватнасці, намесніка памочніка Дзяржсакратара па Цэнтральнай Азіі і дырэктара Упраўлення па справах Расіі. Амбасадар Крол выкладае курс па былым краінам Савецкага Саюза ў якасці ад’юнкт-прафесара Ваенна-марскога каледжа ЗША ў Ньюпорце, штат Род-Айленд, чытае лекцыі па замежнай палітычнай тэматыцы і з’яўляецца супрацоўнікам Цэнтра рускіх і еўразійскіх даследаванняў імя Дэвіса Гарвардскага універсітэта.
История рукопожатия: народная публичная дипломатия в Беларуси
Размышления
Джордж Крол
Лейтенант Билл Робертсон (слева) и лейтенант Александр Сильвашко, Германия, 1945 год.
Управление национальных архивов и документации США
Робертсон и Сильвашко встречаются через 30 лет в Москве в 1975 году.
Центр Дэвиса, Гарвардский университет
Некоторые читатели могут узнать фотографию американcкого и советского солдат, обнимающихся после встречи на реке Эльба в Германии в апреле 1945 года. Они стали символом исторического объединения американской и советской армий, кульминацией которого стала капитуляция Германии несколько недель спустя.
В 2005 году в качестве посла США в Беларуси, бывшей советской республике, я искал идеи для празднования 60-летия окончания Второй мировой войны, войны, которая оставила свой трагический след практически в каждой семье в Беларуси. Я также хотел улучшить имидж Америки среди белорусов в условиях недружелюбной государственной медиасреды. Листая местную газету, я нашел на последних страницах небольшой материал о знаменитой фотографии и обратил внимание на то, что советский солдат Александр Сильвашко жил в отдаленной деревне в Беларуси. Я сразу же решил с ним встретиться.
С помощью белорусской ассоциации ветеранов, которая не слишком афишировалась, мой энергичный белорусский помощник смог связаться с господином Сильвашко и договориться о встрече. Затем мой водитель повез нас – американского военного атташе, моего помощника и меня – по узким грунтовым дорогам, чтобы добраться до скромной деревушки Морач и скромной квартиры Сильвашко.
Господин Сильвашко тепло приветствовал нас. Он жил один. Его жена умерла несколько лет назад, и он давно ушел на пенсию после работы директором сельской школы, где он также преподавал историю. За чаем Сильвашко поделился с нами яркими воспоминаниями о своей встрече с американским солдатом на фото, лейтенантом Биллом Робертсоном.
По словам Сильвашко, когда армия США двигалась по территории Германии с Запада, командир Робертсона поручил своему подразделению найти советские войска, которые в то время продвигались с Востока. Надеясь стать первым американцем, который встретится с советской армией, Робертсон нарушил приказ и выехал за пределы своего периметра, чтобы добраться до моста через Эльбу в городе Торгау. Сильвашко, лейтенант Советской армии, также добрался до моста на восточном берегу Эльбы. На другой стороне реки он увидел группу солдат в незнакомой форме, размахивающих белым листом, на котором были изображены красные полосы и синее пятно.
Никогда ранее не видевший американского флага или американских солдат, он подумал, что это могут быть немцы, которые пытаются заманить его отряд через полуразрушенный мост в засаду. Сильвашко приказал своим людям обстрелять их, заставив разбежаться.
Через несколько минут один из членов группы, Робертсон, вернулся на мост безоружным и, подавая сигналы руками, предложил Сильвашко подойти и встретиться с ним на середине моста. Сильвашко так и сделал, перелезая через сломанные балки, пока не добрался до Робертсона. Хоть они и не могли понять язык друг друга, но с помощью жестов, в конце концов, они все выяснили. Союзники, наконец, объединились!
Потом Робертсон пригласил Сильвашко поехать с ним в американский штаб. Когда Сильвашко вместе с двумя вышестоящими офицерами прибыл, американцы угостили их едой и напитками, а также устроили обмен знаками отличия и наручными часами. Именно тогда фотограф и сделал свой знаменитый снимок.
На следующее утро советские офицеры вернулись к своим позициям, где два старших офицера были оперативно арестованы, отправлены домой и лишены членства в партии. (Несомненно, им повезло, что их наказание ограничилось только этим).
Сильвашко сказал, что он был слишком молод и глуп, чтобы быть наказанным; кроме того, его подразделение продвигалось дальше, чтобы встретиться с немцами в еще более кровопролитных боях в Чехословакии. Робертсона тоже арестовали за неподчинение приказам, но его быстро отпустили по личному приказу генерала Дуайта Эйзенхауэра.
После войны Сильвашко вернулся в родную Украину, чтобы узнать, что его семья и село уничтожены. Армейские товарищи из Беларуси посоветовали ему поселиться в небольшой деревне Морач, где он и прожил всю свою жизнь. Робертсон продолжил изучать медицину и стал известным нейрохирургом в Лос-Анджелесе.
Сильвашко и Робертсон не виделись до 1975 года, пока политика разрядки международной напряженности между США и Советским Союзом не свела их вместе в Москве на праздновании 30-й годовщины их встречи на Эльбе. Сильвашко показал фотоальбом о своей послевоенной жизни, а Робертсон и другие американцы, находившиеся в Торгау, вместе со своими супругами посетили Сильвашко в Мораче.
Вскоре после нашего визита отдел информации, образования и культуры посольства направил своих сотрудников в Морач, чтобы снять интервью с Александром Сильвашко. Оно станет центральной частью фильма посольства “История рукопожатия”. Мы смогли представить фильм белорусской публике к празднованию Дня Победы (русскоязычную версию еще можно посмотреть в интернете). Реакция общественности была в подавляющем большинстве положительной. Даже белорусское правительство, с которым у нас были не самые лучшие отношения, выразило молчаливое одобрение.
Просмотр фильма вызывал слезы на глазах у многочисленных зрителей. И до сих пор вызывает слезы у меня. Во время последующей дипломатической службы я раздавал копии фильма своим белорусским, местным и даже российским коллегам, некоторые из них рассказывали мне, как они и их сотрудники плакали во время просмотра фильма.
Через несколько месяцев после того, как сняли фильм, мы пригласили Сильвашко в столицу Беларуси Минск, чтобы он рассказал свою личную историю прибывшей в страну группе курсантов военной академии Вест-Поинт и белорусам, их принимавшим. Он их поразил. В довершение ко всему, во время возложения цветов к монументу Победы в Минске Министерством обороны Беларуси были отданы полные воинские почести Сильвашко, жившему до этого времени, во многом, в безвестности. Позже в Министерстве обороны рассказали нашему военному атташе, насколько они были впечатлены уважением и вниманием нашего посольства к этому простому ветерану.
Билл Робертсон умер в 1999 году, но Александр Сильвашко никогда не забывал своего друга. И я никогда не забуду господина Сильвашко. Он пережил жестокую войну и тяжелую послевоенную жизнь. Много раз он говорил, что если бы только товарищество американских и советских солдат в те мимолетные дни в 1945 году продолжалось, насколько иным и лучшим мог бы быть мир.
Александр Сильвашко умер несколько лет назад. Пусть он покоится с миром вместе со своим другом Биллом Робертсоном. Поскольку мы отмечаем 75-ю годовщину окончания Второй мировой войны, память об исторической встрече Сильвашко и Робертсона на мосту в Торгау должна вдохновлять нас. Мы также должны черпать вдохновение в усилиях посольства США в Минске по налаживанию связей с общественностью, направленных на преодоление дипломатических разногласий через общую память.
Джордж Крол ушел в отставку в 2018 году и живет в г. Миддлтаун, Род-Айленд, после 36 лет дипломатической службы, в течение которых он работал в Польше, Индии, России и Украине, а также был послом в Беларуси, Узбекистане и Казахстане. В США он занимал должности, помимо прочего, заместителя помощника госсекретаря по Центральной Азии и директора Управления по делам России. Посол Крол преподает курс по бывшим странам Советского Союза в качестве адъюнкт-профессора в Военно-морском колледже США в Ньюпорте, Род-Айленд, читает лекции на внешнеполитические темы и является ассоциированным сотрудником Центра российских и евразийских исследований им. Дэвиса Гарвардского университета.
